Kreatywność
Absolwent instytucji edukacyjnej: inteligentny czy kreatywny?
Aby mieć światowej klasy uniwersytety i absolwentów musimy najpierw stworzyć bazę intelektualną. A za stworzenie takiej bazy odpowiedzialne są instytucje wychowania przedszkolnego. Na naszym poziomie rozwoju gospodarczego najbardziej efektywne inwestycje w edukacje to inwestycje w wysokiej jakości wychowanie przedszkolne oraz szkolnictwo podstawowe. Tam wypracowany sukces edukacyjny może być dopiero „skonsumowany: w szkołach wyższych.
Cechy osób kreatywnych
Współczesne systemy edukacji na całym świecie stanęły do wyścigu o to, aby uczniowie z tych krajów uzyskiwali coraz to lepsze wyniki w testach międzynarodowych. Rywalizacja w badaniach PISA trochę przypomina rywalizację olimpijską. Należy jednak zaznaczyć, że testy PISA przed wszystkim odnoszą się do cech uczniów związanych z ich ilorazem inteligencji. Zarówno inteligencja, jak i kreatywność są dość dobrze zbadanymi obszar aktywności człowieka. Nie możemy posługiwać się w związku z tym wymówką, że uczymy inteligencji, ponieważ nikt nie wie dokładnie, czym jest kreatywność. Wręcz przeciwnie – powstały w ostatnich dziesięcioleciach setki badan naukowych na temat kreatywności. W niewielkim stopniu wpłynęły one na strategie systemów edukacyjnych na świecie.
Czy kreatywnych dzieci wyrosną na kreatywne osoby dorosłe?
Nie istnieje prosty sposób na określenie, czy uczeń będzie osobą twórczą w dorosłym życiu. Havelock Eblis w 1904 r. zajął się studiowaniem biografii geniuszy. Zauważył, że ojcowie geniuszy zwykle mieli powyżej 30 lat, a matki mniej niż 25 lat i że w dzieciństwie geniusze zwykle często chorowali. Później inni badacze stwierdzili, że geniusze byli wychowywani przez samotne matki (Dickens) lub byli sierotami (Darwin). Ostatecznie nie odkryto więc żadnych prawidłowości. Marylyn vos Samant, osoba o najwyższym na świecie współczynniku inteligencji (IQ=228), pracuje w magazynie „Parade” jako redaktor do spraw kontaktów z czytelnikami. Richard Feynman („ostatni amerykański geniusz”) miał IQ równe 122. Kreatywność i skuteczność w życiu nie są ściśle uzależnione od wysokiego ilorazu inteligencji.
Czym jest kreatywność?
Twórczość (tożsama z kreatywnością) to proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym okresie. Twórczość może występować u danej osoby w różnym nasileniu, od minimalnego aż do wybitnego i unikatowego. Twórczość jest swego rodzaju przeciwieństwem naśladownictwa. Rozróżniamy dwa rodzaje twórczości – oba są ważne. Tak zwana twórczość pisana przez duże „T” dotyczy działalności osób wybitnych: noblistów, znanych reżyserów, pisarzy itd. W życiu codziennym ważna jest także twórczość pisana przez małe „t”.
Czym różni się kreatywność od innowacyjności?
To pytanie ma duże znaczenie dla usystematyzowania pojęć związanych z kreatywnością także dla uporządkowania dyskursu publicznego. Oba pojęcia są często mylone i używane zamiennie. W istocie oba są bliskoznaczne, ale nie tożsame. Kreatywność jest pojęciem psychologicznym, podczas gdy innowacyjność ekonomicznym. Dlatego częściej słyszymy o „gospodarce innowacyjnej” niż „gospodarce kreatywnej”. JEŚLI słyszymy o kreatywności w innym rozumieniu niż kreatywności człowieka np. „sektory kreatywne” (ang. Creative industries) to nadal jest to kontekst psychologiczny. Interesuje nas aktywność kreatywnych osób (klasy kreatywnej) w specyficznych branżach (np. gry komputerowe, sztuki audiowizualne itp.) .
Dlaczego potrzebujemy innowacyjnej oświaty?
Edukacja jest niezwykle złożonym procesem, na który składają się uwarunkowania z zakresu psychologii, pedagogiki, andragogiki, socjologii, kultury, religioznawstwa, teorii zarządzania i wielu innych dyscyplin wiedzy.
Emigranci a noc św. Bartłomieja
Co ma wspólnego Mikołaj Rey z wydarzeniami sprzed 440 lat? Mikołaj rey był wybitnym polskim myślicielam a jednocześnie protestantem…
W 1572 roku, 23 sierpnia miało miejsce ważne wydarzenie w dziejach Europy nazwane nocą św.Bartłomieja. Był to pogrom hugenotów. Zorganizowało go kilku katolickich książąt. Żołnierze królewskiej gwardii szwajcarskiej znienacka napadli i razem z uzbrojonym na tę okazję tłumem paryżan zabili w ciągu dwóch dni ok. trzy tysiące hugenotów.
Innowacja w kilku wierszach
Przygotowując niniejszy raport postanowiliśmy oprzeć się nie tylko na książkach i raportach, ale przede wszystkim na rozmowach z ludźmi, którzy swój sukces zawdzięczają innowacyjności. Rozmawialiśmy z przedstawicielami funduszy inwestycyjnych, przedsiębiorcami, artystami i młodymi ludźmi. Mieszkającymi w Polsce, żyjącymi za granicą bądź w ciągłej podróży.
Innowacje w oświacie w świetle przepisów prawa
Kwestie innowacyjności w oświacie znalazły swoje odzwierciedlenie w aktach prawnych. Rozporządzanie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 9.04.2002 r. określa ramy prawne działalności innowacyjnej w szkołach. W rozporządzaniu czytamy m.in., że:
- Innowacją pedagogiczną (zwaną „innowacją”) są nowatorskie rozwiązania programowe, organizacyjne lub metodyczne, mające na celu poprawę jakości pracy szkoły (§ 1 pkt 1).
Inspiracja przede wszystkim
Przedsiębiorczości nie można nauczyć – można nią tylko zarazić…Pieniądze to nie wszystko… Prawdziwi innowatorzy najczęściej przedkładają satysfakcję z odkrycia, możliwość zmierzenia się z wyzwaniem czy konkurowania z najlepszymi ponad korzyść finansową. Jak w takim razie skutecznie zarażać przedsiębiorczością czy innowacyjnością?
Komfort zabija nasze innowacje
Większość wielkich firm wykuwała się w trudnych warunkach, w przysłowiowym garażu, a twórcy tych firm pracowali po 20 godzin na dobę. Dopiero po odniesieniu sukcesu w trudnych warunkach znajdowali pieniądze na dalszy, dynamiczny, często globalny rozwój.
Kreatywne dziewczyny
Innowacyjnej gospodarki w Polsce nie są w stanie zbudować wyłącznie sami mężczyźni. Bez odpowiedniego wykorzystania potencjału intelektualnego kobiet w nauce i biznesie trudno będzie osiągnąć w Polsce istotnie większy przyrost PKB, który warunkuje w dużym stopniu ogólny poziom dobrobytu całego społeczeństwa.
Mamy mnóstwo spryciarzy i młodzież odnoszącą sukcesy międzynarodowe
We wrześniu 2010 w Lizbonie zakończył się 22. Konkurs Prac Młodych Naukowców Unii Europejskiej. Polacy zdobyli w Portugalii dwie nagrody główne. Konkurs jest organizowany przez Komisję Europejską. Ocenia się, że w Konkursie uczestniczy co roku ponad 30 tysięcy młodych badaczy z całego świata.
Poczucie własnej wartości
Osoby obdarzone kreatywnością, a na dodatek wykształcone, nie zawsze mają motywację do przekucia swojego potencjału na wynalazek. Wyjaśnieniem tego fenomenu jest m.in. problem niskiego poczucia własnej wartości. Poczucie własnej wartości to realistyczna, pochlebna opinia o sobie samym. To, że jest ona realistyczna, oznacza, że jest trafna i uczciwa. To, że jest pochlebna, oznacza pozytywne uczucia i sympatię względem samego siebie.
Podnośmy kapitał społeczny
Prof. Michał Kleiber w swoim artykule Mądra Polska: Dekalog dla społeczeństwa wiedzy, umiejętności i przedsiębiorczości wskazuje na konieczność działań na rzecz poprawy ciągle bardzo w Polsce niskiej kultury (ducha, atmosfery) innowacyjności i rozwoju kapitału społecznego. Od kilku lat intensywnie rozwijamy w Polsce tzw. kapitał ludzki. Podnosimy kompetencje pracowników, kształcimy ich umiejętności, tworzymy warunki do nabywania doświadczeń zawodowych. Bez dwóch zdań jest to ważne dla nich samych oraz całego kraju.
Produktywność pracy kreatywnej
Innowacja (łac. innovatio – odnowienie) – [definicja własna] robienie czegoś w sposób nowy lub inny (inaczej niż dotychczas lub inaczej niż inni); myślenie w sposób otwarty bez uprzedzeń o możliwościach alternatywnych; otwartość na przyjmowanie i „testowanie” nowych możliwości; w końcu skłonność do kooperacji, rywalizacji i ryzyka – ostatni element wynika z faktu, iż innowacyjność jest uwarunkowania społecznie i kulturowo, a wręcz mentalnie.
Rodzaje innowacji w oświacie
W potocznym rozumieniu innowacje kojarzą się przede wszystkim z wynalazkami technicznymi. Złota era wynalazków przypadała na wiek XIX i pierwszą połowę wieku XX. Z tego okresu pochodzi stereotyp wynalazcy-inżyniera-innowatora. Dzisiaj postęp technologiczny nabrał takiego tempa, że większość ludzi nie jest w stanie nadążyć za poznawaniem coraz to nowych rozwiązań technicznych. Aby utrzymać tempo rozwoju społecznego, trzeba starać się o to, by społeczeństwo nadążało za postępem technologicznym. Jeśli tego nie uczynimy, grozi nam podział społeczeństwa na dobrze obeznaną z nowoczesną technologią elitę naukowców i menedżerów oraz pozostałą część społeczeństwa, która „odpadła z wyścigu” do wiedzy.
Schematy myślowe a kreatywność
Skąd wiemy, czy dana osoba (np. nauczyciel, uczeń) jest twórcza?
Sposoby zarządzania i techniki pobudzające twórczość w szkole
Sposoby zarządzania nauczycielami wzmagające ich kreatywności
- Gdy zarządzisz, aby zespół nauczycieli zaproponował nowe pomysły, ustal termin ich składania – bez tego działania zespoły staną się nieproduktywne.
- Staraj się ograniczyć liczebność grupy, zbyt liczne grupy stają się parawanem dla osób mniej aktywnych, jeszcze bardziej je demotywują. Najbardziej kreatywne są zespoły pięcioosobowe.
Twórzmy efektywne klastry
Koncepcja tworzenia efektywnych klastrów wiedzy, technologii czy branżowych jest bardzo dobrze znana praktycznie wszystkim osobom zajmującym się innowacyjnością. Koncentracja na ograniczonej przestrzeni współpracujących ze sobą firm i instytucji zajmujących się zbliżoną działalnością często generuje nowe pomysły i sprzyja tworzeniu innowacji.
Twórzmy przestrzenie spotkań
Prof. Mirosław Miller wspominając swoje doświadczenia z pobytu w Finlandii przywołuje motto: innowacje rodzą się w miejscu przypadkowych spotkań mądrych ludzi. Sami mądrzy ludzie nie wystarczą – należy stworzyć im sytuacje i miejsca do kreatywnych spotkań. Mogą być to spotkania przypadkowe, jak np. podczas podróży kolejką z kampusu uniwersyteckiego w Helsinkach do odległego o kilka kilometrów parku technologicznego Otaniemi, na przystanku autobusowym czy przytulnej kawiarni po drodze.
Fragmenty raportu „Go Globar Poland!”< Uczelnia Vistula, Warszawa 2011.
W czym jesteśmy dobrzy? W większości rankingów innowacyjności Polska lokuje się na dalekich miejscach. Ale jako kraj i jako naród mamy nad innymi wiele przewag, na których możemy budować nasz sukces. Poniżej przedstawiamy 9 silnych stron Polski wspierających innowacyjność. Ilustrujemy je wybranymi, oryginalnymi naszym zdaniem przykładami – nie wyczerpują one oczywiście wszystkich polskich osiągnięć. Pokazują natomiast, że jesteśmy naprawdę ciekawym narodem i tkwi w nas ogromny potencjał.
Wytrwałość - to liczy się najbardziej
Badacze kreatywności wyrażają sceptyczne opinie na temat testowania kreatywności w tym sensie, że nie udało się zdefiniować 100% pewnego zestawu cech danej osoby na podstawie których można by twierdzić, że będzie w przyszłości kreatywna.
Zarządzanie kreatywnymi nauczycielami
Schemat 2 przedstawia uwarunkowania związane z zarządzaniem szkołą, w których bierze się pod uwagę kwestię kreatywności. Korzyści wynikające z kreatywności objawiają się wówczas, gdy uruchamiają się pozytywne sprzężenia zwrotne. Wszystkie z uczestniczących w systemie podmiotów powinny wykazać się albo kreatywnością własną, albo sprzyjać kreatywności innych. Kreatywny nauczyciel powinien mieć fachową wiedzę, którą w sprzyjającym kreatywności środowisku może wykorzystać do kreatywnego wykorzystania wiedzy psychopedagogicznej w procesie nauczania po to, aby uzyskać ponadprzeciętne, oryginalne wyniki. Wynikiem procesu nauczania jest ukształtowanie osobowości młodego człowieka, który sam z czasem staje się kreatywnym obywatelem.
Zmiana schematów myślowych
Kreatywność polega na nieustannej zmianie schematów myślowych. Oto rozmaite sugestie pomocne w zmianie schematów myślowych:
- Poszukaj w sobie i swoim otoczeniu ograniczeń mentalnych (np. nieuzasadniona wrogość lub lojalność wobec jakiejś osoby), fizycznych (miejsce zamieszkania, warunki mieszkaniowe), emocjonalnych (np. trauma po śmierci bliskiej osoby) i duchowych (np. świadkowie Jehowy nie zezwalają na transfuzję krwi, ortodoksyjni Żydzi nie wykonują żadnych prac fizycznych w czasie szabatu itp.). Zadaj sobie pytanie, jak pokonać te bariery.
Szkoła przyjazna kreatywności. Czynniki sukcesu
Na rynku wydawniczym w 2023 roku ukazała się moja książka poświęcona tematyce kreatywności w oświacie. Oto fragmenty recenzji autorstwa prof. Jakuba Brdulaka (SGH):
„Ostatnio miałem przyjemność zapoznać się z nową książką profesora Jana Fazlagića pod tytułem: Szkoła przyjazna kreatywności. Czynniki sukcesu wydaną przez wydawnictwo Difin w 2023 roku.
W mojej opinii jest to ważny głos w obecnej dyskusji na temat edukacji. Kreatywność należy do jednej z kluczowych kompetencji XXI wieku obok komunikacji, krytycznego myślenia oraz kooperacji. Stąd też, szkoła powinna w szczególności kłaść nacisk na kreatywność.
Jan Fazlagić zaczyna publikację pytaniem jednego z najbardziej szanowanych badaczy kreatywności Joya P. Guilforda: „Dlaczego w systemie edukacji tak niewiele uwagi poświęca się kreatywności i dlaczego szkoły nie edukują bardziej kreatywnych absolwentów?”. To pytanie padło już w 1950 roku, a więc już ponad 70 lat temu i nadal pozostaje aktualne. Szukanie odpowiedzi na nie jest głównym celem publikacji.
Książka podzielona jest na 6 rozdziałów:
- Istota i rodzaje kreatywności.
- Teorie i modele opisujące kreatywność.
- Cechy kreatywnych uczniów.
- Motywowanie do kreatywności.
- Organizacja szkoły przyjaznej kreatywności.
- Działania na rzecz rozwoju kreatywności uczniów w polityce oświatowej.
Każdy rozdział kończy się rekomendacjami, wnioskami i zachętami do refleksji dla nauczycieli. Jest to podsumowanie danego rozdziału, ale o tyle wartościowe, że podmiotowo traktujące Czytelnika. Czytelnik jest zachęcany do refleksji, a nie jest ona mu wykładana lub narzucana. Tym Czytelnikiem w zasadzie jest nauczyciel, który chciałby zgłębić pojęcie kreatywności, a także znaleźć pewne podpowiedzi w jaki sposób projektować swoje zajęcia, aby uruchamiać myślenie kreatywne u uczniów.
Struktura książki jest kompletna, w szczególności, gdy podda się analizie podrozdziały. Przykładowo w rozdziale piątym jest podrozdział dotyczący pomiaru kreatywności uczniów w systemie edukacji, gdzie zostały przedstawione sposoby pomiaru proponowane przez PISA.
Jednocześnie książka ma charakter akademicki. Nie jest ona zanurzona w obecnych deficytach i problemach polskiej polityki oświatowej, takich jak np. negatywna selekcja wśród nauczycieli wynikająca m.in. z braku godnego wynagradzania, przeładowanej podstawy programowej, która nie odpowiada na jedno z podstawowych pytań w procesie uczenia się (wg Honeya i Mumforda): „Po co się tego uczymy?”. Z drugiej strony, może to dobrze, że książka „idzie naprzód”, a więc kieruje swój przekaz do nauczycieli, którzy nie są sfrustrowani obecną sytuacją, chcą się rozwijać i sami też przyjmują postawy kreatywne w procesie nauczania.
[…] Fazlagić nie koncentruje się na barierach, tylko proponuje rekomendacje. Jest to z jednej strony silna strona publikacji, z drugiej strony może prowadzić do pewnego życzeniowego myślenia o tym obszarze – znowu pewna „życzeniowość” jest cechą publikacji akademickich, stąd też książka ta jest bardzo spójna z dotychczasowym dorobkiem Autora i jego doświadczeniem zawodowym jako tytularnego profesora nauk ekonomicznych.
W publikacji jednak można znaleźć pewne odnośniki prowadzące do obecnie toczącej się dyskusji o polskiej oświacie. Przykładowo Czytelnik publikacji jest odsyłany do dokumentu „Szkoła dla innowatora” – ekspertyzy zrealizowanej pod kierownictwem Autora dla Ministerstwa Rozwoju RP w 2017 roku (raport dostępny jest np. tutaj: https://www.gov.pl/attachment/edd23c3b-ccab-405a-835b-5fad096cc4d3). Stąd też publikacja nie ma charakteru rewolucyjnego – jest pewną kontynuacją i rozwinięciem tez zawartych w m.in. ww. ekspertyzie.
[…]
Trochę ukrytą bohaterką publikacji jest mama profesora Jana Fazlagić-a – Profesor Wita Szulc. Książką jest Jej zadedykowana, zawiera również część wspomnieniową. Nie ukrywam, że w moim odbiorze tej publikacji jest to niezwykle ważna część. Dorobek profesor Szulc jest wyjątkowy i zachęcam Czytelników do zapoznania się z nim w ramach Fundacji im. prof. Wity Szulc (https://artevitas.pl/). Książka nie tylko pośrednio się w ten dorobek wpisuje, ale go rozwija stąd też profesor Szulc jest w pewnym sensie współautorką publikacji – w szczególności, że kreatywnie łączyła kwestie sztuki i promocji zdrowia w ramach arteterapii.
Silną stroną publikacji są jej źródła. Fazlagić w szczególności wskazuje szereg publikacji OECD, które powinny, również moim zdaniem, stanowić punkt startowy do dyskusji nad oświatą w Polsce. Generalnie bibliografia jest obszerna i zawiera interesujące źródła o charakterze interdyscyplinarnym np. z nauk o zarządzaniu.
Publikacja ta powinna być lekturą obowiązkową nie tylko dla decydentów w obszarze oświaty, ale przede wszystkim dla dyrektorów szkół i nauczycieli. Bez uruchamiania kreatywnego myślenia u uczniów nasza krajowa oświata nie będzie konkurencyjna na globalnej mapie świata i nie będzie kształcić absolwentów, którzy będą napędzać naszą gospodarkę i budować lepsze otoczenie społeczne – a więc nie będzie kształcić tzw. odpowiedzialnych obywateli.”