Kapitał społeczny i zaufanie w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami

Zainteresowanie problematyką kapitału społecznego i zaufania wywodzi się z moich zainteresowań badawczych związanych z marketingiem relacyjnym, którym zajmował się Kierownik byłej Katedry Usług, w której rozpoczynałem pracę naukową –  prof. Kazimierz Rogoziński. Na początku XXI wieku zainspirowały mnie prace F.Fukuyamy i R.Puntama w kontekście budowy gospodarki opartej na wiedzy oraz akcesji Polski do Unii Europejskiej. Problematyka zaufania w społeczeństwie pojawiała się w wielu moich pracach dotyczących gospodarki opartej na wiedzy. Pomiar kapitału społecznego jest także mocno powiązany z pomiarem rozwoju GOW, a więc obszaru, który był silnie obecny od początku mojej pracy naukowej. Zwieńczeniem moich badań z zakresu zaufania w społeczeństwie
i kapitału społecznego był projekt realizowany na zlecenie Krajowego Rejestru Długów i Rzetelnej Firmy w latach 2014-2015. W badaniu pytano respondentów (reprezentatywna próba 1040 przedsiębiorców z całej Polski), m.in. o takie kwestie, jak:

  • Doświadczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej w Polsce, w tym w szczególności zdarzenia związane z zaufaniem, np. dobrowolny zwrot nadpłaconej kwoty, rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji o firmach itd.
  • Atrybuty przedsiębiorcy wpływające na percepcję jego wiarygodności takie, jak opinie w Internecie, okres funkcjonowania na rynku.

Celem projektu było oszacowanie konsekwencji makroekonomicznych, mierzonych stratą PKB dla gospodarki polskiej, spowodowanych niedostateczną wiarygodnością przedsiębiorców polskich oraz brakiem wśród nich wzajemnego zaufania. Główne pytania badawcze, na które poszukiwaliśmy odpowiedzi w ramach badania opisanego w niniejszej monografii, brzmiały następująco: (1) Jaki jest poziom zaufania wśród przedsiębiorców polskich?; (2) Jakie są implikacje niskiej wiarygodności własnej oraz niskiego poziomu zaufania wśród przedsiębiorców polskich dla gospodarki Polski? W kwestionariuszu zadawano respondentom pytania związane z oszacowaniem wartości transakcji, których nie zrealizowali z powodu nieufności respondentów wobec ich potencjalnych kontrahentów oraz z powodu nieufności kontrahentów wobec respondentów. Przeprowadziłem pogłębione analizy statystyczne oraz opracowano model ekonometryczny  oparty na danych z ankiety (branża, wielkość obrotów firmy i in.). Badanie to powstało dzięki zaangażowaniu Krajowego Rejestru Długów Biura Informacji Gospodarczej oraz Programu „Rzetelna Firma” w budowanie nowego ładu gospodarczego, który stanowić musi niezbędny czynnik dalszego, opartego na innowacjach, wzrostu gospodarki polskiej. Byłem pomysłodawcą koncepcji badania, kierownikiem projektu badawczego oraz głównym wykonawcą. Zespół badawczy tworzyli także dr hab. Dariusz J. Błaszczuk, profesor nadzwyczajny Akademii Finansów i Biznesu Vistula oraz dr Robert Skikiewicz, adiunkt w Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Wyniki badania były prezentowane przeze mnie na Europejskim Kongresie Gospodarczym w  Katowicach w kwietniu 2015 r.

W monografii pt. Zaufanie i kapitał społeczny w polskim biznesie (Wydawnictwo Uczelni Vistula, Warszawa 2017; patrz: załączona kserokopia publikacji) zająłem się problemem pomiaru zaufania w środowisku polskich przedsiębiorców w ujęciu makroekonomicznym. Wśród problemów badawczych, które podjęto w pracy, należy wymienić niski poziom zaufania pomiędzy polskimi przedsiębiorcami oraz wynikające z tej przyczyny straty na poziomie makro ekonomicznym. W ramach realizowanego projektu badawczego byłem odpowiedzialny za opracowanie całej koncepcji badania w tym wszystkich pytań badawczych. Ponadto opracowałem część teoretyczną oraz, wraz z pozostałymi dwoma autorami wnioski z badań. W pracy wyróżniono niezidentyfikowany dotychczas w literaturze problem istnienia dwóch rodzajów zaufania, które wiążą się ze specyfiką funkcjonowania ludzkiego mózgu. Z badań psychologów amerykańskich wiadomo, że ludzki mózg funkcjonuje w dwóch trybach analizując ryzyko i szanse w otoczeniu. Pierwszy tryb to tzw. ,,relacje rynkowe”. Drugi z kolei to ,,relacje społeczne”. Na podstawie wielu eksperymentów udowodniono, że postawy i zachowania człowieka różnią się w zależności od tego, w którym z dwóch ww. trybów funkcjonuje człowiek. Głównymi determinantami są otoczenie i kontekst sytuacyjny. To stwierdzenie ma kapitalne znaczenie dla pomiaru relacji międzyludzkich w tym także tych związanych z zaufaniem. Właściwie nikt w literaturze światowej dotychczas nie uwzględnił wpływu tej zmiennej na pomiar zaufania. W monografii niniejszej natomiast wyraźnie wskazano w założeniach badawczych, że interpretacja wyników badania dotyczy zachowań przedsiębiorców w relacjach rynkowych. Opracowałem własny kwestionariusz pomiaru zaufania na podstawie którego przeprowadzono badanie na reprezentatywnej próbie badawczej ponad 1000 polskich przedsiębiorców (badanie zlecono specjalistycznej firmie badawczej). W kwestionariuszu badawczym, przy którego powstaniu autor konsultował się zarówno z praktykami, jak i teoretykami wyróżniono pytania dotyczące opinii przedsiębiorców na swój własny temat oraz opinii uczestników badania na temat innych przedsiębiorców. Dzięki temu przy wykorzystaniu modelu ekonometrycznego udało się oszacować starty (lukę) w PKB wynikającą z zaniechania transakcji rynkowych spowodowaną postrzeganym brakiem zaufania. Nie chodzi jednak o ,,wzajemny brak zaufania” lecz o sytuacje, w których co najmniej jedna strona uznaje drugą za niewiarygodną. W badaniu oszacowano wartość straconego PKB na 281 miliardów złotych. Wyniki badania były szeroko komentowane w prasie ogólnopolskiej w 2015 (książka ukazała się z pewnym opóźnieniem
w stosunku do momentu publikacji wstępnego raportu z badań).  Praca wpisuje się w nurt badawczy z zakresu socjologii oraz ekonomii lecz ma swoje implikacje dla nauk o organizacji i zarządzaniu ponieważ łączy perspektywę pojedynczego przedsiębiorcy z uwarunkowaniami makro ekonomicznymi. Opracowana metoda badawcza może być wykorzystana do dalszych badań na poziomie regionalnym oraz np. w ramach sieci przedsiębiorców (klastrów). Wkład więc w rozwój wiedzy naukowej polega nie tylko na dostarczeniu szerokiego spektrum faktów opisujących poziom zaufania w polskim biznesie ale także na wypracowaniu nowego programu badawczego, który mógłby być dalej rozwijany. Dzięki wykorzystaniu próby ogólnopolskiej powstała prawdopodobnie pierwsza w Polsce ,,mapa zaufania” opisująca zróżnicowanie poziomu zaufania w różnych regionach Polski, na której region północno-zachodni (w tym miasto Poznań i Wielkopolska) jawi się w świetle badań jako obszar największej nieufności w kraju. Ustalenie to  może być przyczynkiem do dyskusji na temat relacji zachodzących pomiędzy poziomem zaufania ,,rynkowego” i ,,nierynkowego”. Biorąc pod uwagę poziom rozwoju gospodarczego tego regionu można zastanawiać się jak niski poziom zaufania między przedsiębiorcami (nie)koreluje z poziomem zaufania w ramach relacji nierynkowych (mierzonych m.in. uczestnictwem w wolontariacie, wyborach powszechnych, stowarzyszeniach itp.). Szerokie spektrum analizowanych zjawisk związanych z zaufaniem w biznesie oraz dostarczonych wyników badania otwiera drogę do kontynuowania dalszych badań w analizowanych w pracy obszarach.

 

Najważniejsze projekty i granty badawcze związane z obszarem „Kapitał społeczny
i zaufanie w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami”:


  • Zaufanie w Polskim Biznesie, Miejsce realizacji: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na zlecenie KRD i Rzetelnej Firmy, Okres realizacji: 2013-2015.
  • Kapitał intelektualny polskich powiatów, NCN, OPUS 5. Okres realizacji: 2014-2017. Strona internetowa projektu: kapitalpowiatow.ue.poznan.pl

 

Najważniejsze publikacje związane z obszarem „Kapitał społeczny i zaufanie w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami” (przed uzyskaniem stopnia doktora habilitowanego w 2010 r.):

 

  1. A.Fazlagić, Społeczeństwo wiedzy, Problemy Jakości, 9/2000, s. 4-8; MNiI: 3.00.
  2. A.Fazlagić, Zatrudnienie i produktywność w gospodarce wiedzy, Problemy Jakości, 11/2001, s. 32-37; MNiI: 3.00 MNiSW (do 2007): 4.00.
  3. A.Fazlagić, Budowanie strategii przedsiębiorstwa opartego o wiedzę, Warszawa 5-6 grudnia 2001r, materiały konferencyjne, Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie, s. 59-77.
  4. A.Fazlagić, Unia Europejska na drodze do Gospodarki Opartej na Wiedzy, Problemy Jakości, 1/2003,
    s. 10-14; MNiI: 3.00 MNiSW (do 2007): 4.00.
  5. A.Fazlagić, Gospodarka oparta na wiedzy i zarządzanie wiedzą z perspektywy przyjęcia Polski do Unii Europejskiej, Zarządzanie wiedzą i Informacja w organizacji – Edycja II, IT Press, 21 Maja 2003r, Warszawa, Materiały konferencyjne, s. 47- 64.
  6. A.Fazlagić, Pomiar kapitału społecznego, Problemy Jakości, 1/2004, s. 5-10; MNiI: 3.00 MNiSW (do 2007): 4.00.
  7. A.Fazlagić, Kapitał społeczny w Polsce, Modern Marketing, 1/2004, s. 18-25.
  8. A.Fazlagić, Wspólnoty praktyków jako przykład struktury relacyjnej w: Zarządzanie relacjami
    w usługach
    , Praca zbior. pod red. Kazimierza Rogozińskiego, Difin, Warszawa 2006, s. 120 – 141.
  9. A.Fazlagić,  Społeczeństwo antyinnowacyjne, Problemy Jakości, 1/2007, s. 16-19; MNiI: 3.00 MNiSW (do 2007): 4.00.
  10. J.Fazlagić, Innowacje społeczne, Problemy Jakości, 7/2009, s. 4-6; MNiSW: 2.00.
  11. J.Fazlagić, Kapitał Intelektualny w polskich powiatach, Wydawnictwo UWP. Stron: 496, Poznań 2018, ISBN 978-83-7417-952-2.

 

Najważniejsze publikacje związane z obszarem „Kapitał społeczny i zaufanie w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami” (po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego w 2010 r.):

  • Zaufanie i kapitał społeczny w polskim biznesie, D.J.Błaszczuk, J.Fazlagić, R.Skikiewicz, Warszawa 2017. Stron: 174. ISBN 978-83-64614-32-3; Jan Fazlagić = 12,50 pkt Robert Skikiewicz = 12,50 pkt.